komaasiti - KÜRT MÜZİĞİ

ÇİFTE STANDARDIN ADI "KÜRDÜBESK"1

                                               ÖZÜ KÜRT-SÖZÜ TÜRK
                                         ÜNLÜ KÜRDÜBESK ÖRNEKLERİ
    KÜRTÇE ADI                                   KAYNAK                                                      TÜRKÇE ADI
Yek momık                            (anonim)                                bir mumdur
Lé dotmam                           (M.Şexo)                                ben yetim
Güle rabe sıbeye                  (anonim)                                güle uyan sabahtır
Oy fırat fırat                          (Şivan)                                   oy fırat fırat
Ez kewokım lé lé                   (H.Cızravi)                              hele yar zalım yar
Welle gowend ranabe          (anonim)                                can mercan
Diyarbekir paytaxte              (S.Hamo)                                bwn de gidem paytakta

BİNLERCE YILLIK BİR GEÇMİŞİ OLAN KÜRT KÜLTÜRÜ

Kürt kütürünün binlerce yıllık bir geçmişi bulunuyor. sözlü ve yazılı örnekleriyle bu kültür birikiminin ayrıntılı bir değerlendirmesini yapmak ayrı bir inceleme konusu. ancak yazılı edebiyat ürünlerinden yola çıkarak Türkiyeli okuyucu için yararlı olabileceğine inandığımız kısa bir özetleme yapmak istiyoruz.

yazıl Kürt edebiyatının kökleri 7.y.y'a kadar uzanıyor. Hezarmerd'de yapılan kazılarda deri üzerine yazılmış Kürtçe bir şiir bulunmuştur.Şiirde Arap istilası sırasında Kürdistan'da işlenen kanlı olaylar anlatılmaktadır. Günümüzde bilinen ilk Kürt şaiiri BABA TAHİR'dir. İbn-i Sina'nın çağdaşı olan bu şaiir 935-1010 yılları arasında yaşamıştır. "Baba Tahir yaşadığı döneme göre son derece ileri bir kavrayışla düzeni eleştirir ve ezilenlerden yana çıkar.Böylece o, bilinen en eski Kürt şaiiri olmakla kalmaz, ilerici helkçı Kürt şiiri geleneğinin de bir başlangıcı olur.

Mehmet Bayrak(Kürt Halk Türküleri Özge yayınları.)

KÜRT MÜZİĞİ 3

                                                                                             Kendal Nezan
                                                     Paris Kürt Enstitüsü Başkanı(Yazıdan alıntı)
              Göçebe yaşam tarzı, kültürel yaşam ve özellikle de müzik üzerinde derin bir etkiye sahip olmuştur. Göçebe çobanların söyediği şarkılar, zozan(yaylalar)'a çıkışın yada ovalara geri dönüşün kutlandığı şenliklerde ya da kuzuların doğumu veya yünlerin kırkılması sırasındaki kutlamalarda söylenen eski zaman melodileri günümüzde Kürt müziği repertuarında hala önemli bir yerer sahiptir.
             Dicle ve Fırat nehirlri ile bunların kolları tarafındad sulanan Kürdistan'ın güneydeki ovalarında, yerleşik bir toplumsal uygarlık gelişmiştir. Dağ kültürü(göçebe kökenli) ovalardaki yerleşik kültür arasındaki ayrım çizgisi müzik alanında daha belirgindir. Dağlık bölgelerde yaşayan halkın müziğinde, özellikle-bazıları (örneğin duduk) özel bir eko yaratma kapasitesine sahip olan-üflemeli çalgılar kullanılırken, ovalık bölgelerde ağırlıklı olarak telli çalgılar, özellikle de altı telli bir saz olan tenbur kullanılır.
            Ancak, ister ovalara, ister dağlara, isterse de vadi veya yaylalara ait olsun, Kürt şarkıları;bir çok ortak karekteristik özelliğe sahiptir; canlı bir karektere sahip çok sayıdaki dans ve eğlence müzikleri olan"dilok"lar dışında, Kürt şarkıları genellikle patetik ve nostaljik karekterli olan "uzun"havalardır.
          Geleneksel Kürt şarkısı, bir kıtanın yuinelenmesine dayalı tekrarlı bir yapıya sahiptir.; bir kıta genellikle sayıları üçten yediye kadar değişebilen müzik cümlelerinden oluşur. Bir kıta içinde melodik çizginin tamamını içerir ve bir kıtadan diğerine geçildinde sadece sözler değişir. Serbest düzendeki zaman zaman olduğu gibi aynı heceye sahip olmadığı sürece müzik cümlelerinin aynı uzunlukta olması şart değildir. Öte yandan, eğer şarkı uzun hava ise, başından sonuna kadar aynı ruh halinde devam eder;şarkının akışını kesecek ya da havasını değiştirecek olan başka bir ruh halini doğuran neşeli, canlı pasajlar ya da hareketli bir ritim girmez. Bu yapısal tema "dilok" ya da dinsel şarkılar içinde geçerlidir.

KÜRT MÜZİĞİ 2

Kendal Nezan

                                                           Paris Kürt Enstitüsü Başkanı (Yazıdan Alıntı)
     Şarık birkez yaratıldıktan sonra enstrümantal bir eşlik eklenir ve şarkıyı köyden köye mezradan mezraya gezilerde yayan ve popülarize eden dengbejler aracılığıyla anonoim hale gelir.
     Doğuştan istisnai bir hafıza bahsedilmiş olan denbej, çok güzel bir sese sahip olan, belki bir enstürman ustası olan bir köylüdür. Dengbej sadece başkalarının yerel yapımlarını Kürt ülkelerinin bir ucundan diğerine tanıtmakla (yaymakla) ve böylelikle Kürt ulusal kültürünün gelişiminde etkili bir özne olmakla kalmaz; aynı zamanda kendiside bir yaratıcı, şair ve bestecidir. Öte yandan bu bölgede def ve zurna çalmakta uzmanlaşmış olan, evlenme törenlerinde olduğu gibi yerel eğlencelerde de çalınan ve genelde sadece icracı olan, "Bohemya" kökenli yarı-profesyonel mitrip (eğlendiriciler) ya da çingenelerde vardır.
     Kuşaktan kuşağa sözlü olarak aktarılan şarkıların, genek bir kural olarak, sözleri orijinaline oldukça sadık kalınarak korunur. Melodi ise sürekli yinelenen -yineleşme müziğin mükemmelleşmesine yardımcı olur ve kalıcılığının garantisidir- ve belli değişimlere uğrayabilen esnek bir çerçevedeir.
    Enstürmanlar görece ikincil bir role sahiptir. Yakındoğunun diğer halk müzikleri gibi Kürt müziği de tekseslidir;enstrüman eşliği, herşeyden önce dinleyici vokalin mesajını daha iyi anlayabileceği bir ruh haline sokmak için eklenir. Dahası aynı şarkının Kürdista'ın bir bölgesinden diğerine değişen eşliklerle farklı şekilde söylendiğine tanık olan birisi, asıl olarak sözlere öncelik verildiğini -melodinin herşeyden önce sözlerin hatırlanmasına hizmet ettiğini- düşünecektir. Bunun kısmen doğru olduğu söylenebilir.

Kürrt müzini çözümleyebilmek için onun edebi yanını da bilmek gerekir

Binlerce kürt şairi vardır ki dönemlerinin baskıcı rejimlerinden ürkerek ürünlerinin farklı dillerdevermiştir buna bir örnek olarak Fuzuli'yi verrebiliriz. Ancak ürünlerini tamamıyla kürtçe verenlerde vardır bunlardan bazı şaiirleri şöyle sıralayabiliriz;

Eli Heriri,Eli Termuki X-XI Yüzyıl

Ehmed Mele Baté 1417-1491

Meleyé Cızıri 1407-1481

Fekiye Teyran XV.Yüzyıl

Selim Suleman XVII.Yüzyıl

Ahmedé Xani XVII.Yüzyıl

Xaris Bıdlısi XVII.Yüzyıl

Pertev Beg Hekari XVII.Yüzyıl

Şex Halid XIX.YüzyıL

Siyahpüş XIX.Yüzyıl

Cigerxwin 1903-1984

Osman Sebri 1095-?

Kadrican 1917-?

Nali 1791-1855

Kurdi 1809-1849

Haci Qadir Koyi 1815-1898

Sex Rıza Telebani 1842-1910

Edeb Ebdıla Mısbah 1852-1912

Mela Mıhemed Koyi 1876-1945

Wefayi 1838-1902

Xerip 1851-1957

Béhud 1878-1955

Ziver 1875-1948

Sebri 1875-1944

Selam 1892-1959

Selim 1805-1869

Qane Muzher 1894-1969

Ahmed Muxtar Beg 1896-1935

Piremér 1868-1950

Ebdula Goran 1904-1962

Dildar 1918-1948

Békes 1905-1949

Remzi Mela Marif 1902-?

Hejar 1902-1991